Brzmi Polonez trzeciego maja… Wspomnienie 231. rocznicy ustanowienia Konstytucji 3 maja

Zgoda Sejmu to sprawiła, że nam wolność przywróciła…
Adam Mickiewicz
Pan Tadeusz, Księga XII

Rzeczpospolita Polska w XVIII wieku, przezywała swoisty okres romantycznej burzy i naporu (niem. die Strurm und Druckzeit).

Burzy, ponieważ jawnie przeciwstawiała się carskiej władzy nad krajem poprzez zawiązanie tzw. konfederacji barskiej. W dniu 29 lutego 1768 roku, w barze na Podolu, szlachta polska broniąc niepodległości Rzeczypospolitej i wiary katolickiej, opierała się rusyfikacji kraju. Ten trwający z różnym skutkiem opór trwał do roku 1772, czyli praktycznie do I rozbioru kraju.

I wreszcie zasygnalizowany powyżej okres nazwany naporem charakteryzujący naszą Ojczyznę w tamtym okresie. Tutaj, generalnie tym terminem możemy określić czynione szlachetne wysiłki na rzecz uzyskania na powrót niepodległości Rzeczypospolitej.

W rzeczy samej, dopiero 3 maja 1791 roku, jest dla Polski swoistą jutrzenka nadziei. Oto bowiem, wszystkie stany łącznie z królem odważnie decydują się na proklamację czego zupełnie nowego i jak na tamte czasy- wręcz nowoczesnego postrzegania państwa i społeczeństwa. To nowoczesne postrzeganie polegało miedzy innymi na uwzględnieniu ważnej roli mieszczaństwa w życiu narodu.

Warto zauważyć, że polska konstytucja majowa jest pierwszą w Europie i zarazem na świecie drugą po konstytucji Stanów Zjednoczonych (4.03.1789).

Polacy z wielkim entuzjazmem przywitali konstytucje wierząc, że za jej pośrednictwem Rzeczpospolita wróci do swojej dawnej świetności i jako taka może stanowić idealny wzór dla innych państw pragnących zrzucić jarzmo obcej władzy.

Intelektualne zaplecze rozwoju tej oświeceniowej odważnej myśli, przewodzili m.in. król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Julian Ursyn Niemcewicz oraz włoski ksiądz Scipione Piattoli.

Z drugiej strony w Rzeczypospolitej, nie brakowało wówczas przeciwników oświeceniowej transformacji państwa i władzy. Jednym z najbardziej charakterystycznych i zarazem wpływowych było ugrupowanie magnatów zjednoczonych w konfederacji targowickiej utworzonej 18 maja 1792 roku. Właśnie Targowica i jej przywódcy m.in. Seweryn Rzewuski, Ksawery Branicki, Szymon Kossakowski, stanowią niechlubny synonim zdrady kraju i haniebne pertraktacje z ciemięzcą, które w ostateczności zakończyły się trzecim rozbiorem Polski (1795), a nasz kraj na 123 lata został pozbawiony suwerenności.

Polska, poprzez kolejne wieki uchwaliła w sumie 4 konstytucje (od 1935 do 1992). Jednak, jak się wydaje, konstytucja 3 maja 1791 roku, z uwagi na szerokość i zarazem głębokość proponowanych zmian jest niedościgła w swoim kunszcie.

Dzisiaj w WWKOHP, pragniemy młodzieży przekazać to, co jest najcenniejsze w akcie konstytucji majowej.

Przede wszystkim, niekwestionowana wartością tamtego majowego popołudnia roku 1791 roku, była jedność i zgodność narodu co przyszłych losów Rzeczypospolitej. Co więcej, myśl oświeceniowa będąca swoistym intelektualnym fundamentem konstytucji, stanowiła także ważny element w kształtowaniu nowego wzoru człowieka -obywatela, który na trwałe wpisał się w dalszą refleksję nad społeczną kondycją państwa postrzeganego odtąd jako wspólnota wolnych ludzi.

Obchodząc 231. rocznicę ustanowienia konstytucji, zamierzamy hufcowej młodzieży wskazać na wymienione wyżej wartości jako ponadczasowe i tym samym uniwersalne, przydatne w każdym czasie i zarazem kształtujące postawę patriotyczną.

Autor: Marek Kwiecień